پیمایش حاضر در زمستان سال ۱۴۰۰ توسط مرکز بینشهای رفتاری ایران و به سفارش خانه کتاب و ادبیات ایران بر روی مخاطبان دومین نمایشگاه مجازی کتاب ایران انجام شد تا از طریق پیمایشی پژوهشی در مسئله کتابخوانی فرایندها و عوامل شناختی رفتاری موثر بر کتابخوانی ایرانیان مثل رفتارها، عادات، نگرشها، انگیزهها، ترجیحات، الگوهای تصمیمگیری و غیره را بررسی کند و شناختی دقیق و عمیق از جامعه ایرانیان کتابخوان به دست آورد و گروههای مختلف این جامعه را مبتنی بر نتایج پیمایش و شاخصهای به دست آمده از نظریات روانشناختی با روش تحلیل خوشهای شناسایی کند. نهایتا مبتنی بر شواهد و نتایج به دست آمده، شناسایی دقیق و عمیق جامعه کتابخوان ایرانی و اصول علوم رفتاری و شناختی، تحلیلها و توصیههایی در جهت بهبود کیفیت و کمیت کتابخوانی و سیاستهای تنظیم گری آن در ایران ارائه دهد.
مبتنی بر نتایج به دست آمده از پیمایش و نیز سه شاخص به دست آمده از نظریه و پیشینه پژوهشی یعنی میزان مطالعه، شکاف قصد و عمل و موانع (اسناد) درونی و بیرونی بر روی جامعه حاضر تحلیل خوشهای انجام شد و نتیجه گیری شد جامعه حاضر شامل ۶ گروه با ویژگیهای مشخص است. این گروهها عبارت اند از: پرخوانهای عاشق کتاب، پرخوانهای کمالگرای مبلغ کتاب، کتاب دوستان پرمشغله، کتاب دوستان کم اراده، کم خوانهای کم دغدغه، کم خوانهای کم انگیزه.
اهم نتایج و بینشهای این پژوهش در ادامه مطرح میشوند:
۱) بالای ۶۰ درصد افراد کتابهای مدنظر خود را به ترتیب از سایتهای آنلاین فروش کتاب چاپی، نمایشگاههای کتاب و کتابفروشیهای مستقل به صورت حضوری خریداری میکنند.
۲) بالای ۸۰ درصد افراد تمایل زیادی دارند فعالیت اجتماعی حول کتاب داشته باشند (صحبت کردن درباره کتابها و معرفی کتاب) اما اکثر آنها تنها چند بار در سال یا کمتر فعالیت میکنند و این نشان دهنده وجود شکاف قصد و عمل و یا نبود بسترهای مناسب برای بروز چنین رفتاری است.
۳) بیش از نیمی از افراد در تخت خواب (۶۱ درصد)، پشت میز مطالعه (۵۲ درصد) و پذیرایی خانه (۵۱ درصد) و در زمان شب و قبل خواب (۶۱ درصد) و یا پراکنده در روز (۵۲ درصد) عادت به مطالعه دارند.
۴) هنجار اجتماعی مطالعه یعنی آنچه فرد از رفتار کتابخوانی در اطرافیان خود میبینید (هنجار اجتماعی توصیفی) تاثیر زیادی بر روی مطالعه نشان داد. کمی کمتر از نیمی از افراد (۴۴ درصد) هنجار اجتماعی توصیفی مثبت دارند اما ۸۰ درصد افراد اعلام کرده اند اطرافیانشان کتابخوانی را ارزشمند میدانند یعنی هنجار اجتماعی دستور مثبت دارند.
۵) مهمترین انگیزههای کتابخوانی افراد به ترتیب یادگیری مطالب جدید (۸۲ درصد)، لذت مطالعه (۸۱ درصد) و افزایش قدرت تفکر انتقادی (۷۴ درصد) بوده است. همچنین مهمترین مانع کتابخوانی با انتخاب بیش از نیمی از افراد (۵۵ درصد) عدم زمان کافی به دلیل مشغلههای درسی و کاری و نیز در مرحله بعد عدم امکان مالی کافی (۳۰ درصد) بوده است.
۶) سه معیار مهم انتخاب کتاب برای افراد به ترتیب عنوان و موضوع (۸۰ درصد)، توصیه دوستان و آشنایان (۶۰ درصد) و نویسنده کتاب (۵۴ درصد) بوده است. توصیه افراد مشهور و نظر سایر مطالعه کنندگان نیز جزو معیارهای مهم برای افراد هستند.
۷) مهمترین منبع کسب اخبار حوزه کتاب مشاهده در شبکههای اجتماعی، جستجو در سایت کتابفروشیها و دوستان است.
