اعتماد سیاسی از مهمترین عناصری است که کیفیت رابطه‌ی دولت و مردم را نشان می‌دهد و به علت پیامدهای متعددی که در پی دارد، بسیار مهم تلقی می‌شود. در حال حاضر، به دلایل مختلفی جهان شاهد بحران بی‌اعتمادی به دولت‌هاست و سطح اعتماد به تعدادی از دولت‌‌ها در چند دهه اخیر حتی به نصف و یک‌سوم نیز رسیده است. کشور ما نیز این قاعده مستنثی نیست و نتایج پیمایش موسسه گالوپ درباره اعتماد ایرانیان به دولت در بازه سال‌های 2006 تا 2021 حاکی از آن است که در سال 2011 و اعتماد به دولت در بالاترین حد خود (80%) بوده ولی در سال 2020 و اواخر دولت قبل، با کاهش قابل‌توجهی به عدد 50% رسیده و با شروع دولت حجت‌الاسلام رئیسی دوباره روند افزایشی به‌خود گرفته است. بر این اساس اعتماد به دولت در سال‌های اخیر با صدمات زیاد و جبران‌ناپذیری روبرو شده و اگر چه با سرکارآمدن دولت سیزدهم بهبودهایی در آن مشاهده شده، با این حال هنوز در وضعیت مطلوبی به‌سر نمی‌برد.

در واپسین روزهای اسفند سال 1402، با حمایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، پیمایشی ملی با هدف سنجش سطح اعتماد مردم به دولت سیزدهم با همکاری مشترک اندیشکده حکمرانی شریف و مرکز بینش‌های رفتاری ایران انجام گرفت. هدف از این پیمایش آن بود تا فراتر از پیمایش‌های مرسوم کشور که نگاهی ساده‌انگارانه و تک‌بعدی به مفهوم پیچیده‌ی اعتماد دارند و آن را به‌صورت کاملا مستقیم مورد سنجش قرار می‌دهند، نگاهی عمیق‌تر، روان‌شناختی و چندبُعدی از این مفهوم ترسیم و اعتماد مردم به دولت از طریق سوالاتی غیرمستقیم مورد سنجش قرار بگیرد. بر این اساس و با نگاه به تجربیات و نظریات جهانی، یک چهارچوب و مدل نظری نوین از مفهوم اعتماد در پنج بُعد شایستگی، خیرخواهی، درست‌کاری، عدالت و گشودگی ابداع و مقیاس سنجش اعتماد به حاکمیت در ایران تدوین و اجرا شد.

نتایج این پیمایش هنوز به‌صورت کامل منتشر نشده و قرار بود طی روزهای آتی در اختیار دفتر ریاست جمهوری قرار بگیرد. با این‌حال بعد از حادثه‌ی تلخ و ناباورانه‌ای که منجر به شهادت حجت‌الاسلام رئیسی و هیئت همراه ایشان شد، نگاه به بخش‌هایی از یافته‌های این مطالعه خالی از لطف نیست؛ پیمایشی که در میان یافته‌های آن می‌توان فارغ از سلایق و برداشت‌های مختلف، به درکی واقعی از نگرش عموم مردم ایران به ایشان و دولت سیزدهم رسید. این نتایج حاکی از آنند که در قالب ابعاد مختلف اعتماد، در تعدادی از موضوعات دولت آقای رئیسی با اقبال مردم روبرو بوده و در نظر آنها بخشی از اصلی‌ترین ویژگی‌های مثبت دولت که حداقل حدود نیمی از مردم به آن معتقد بودند، بدین‌صورت است:

آگاه از شرایط زندگی مردم و اقشار ضعیف

پررنگ‌ترین نقطه مثبت دولت شهید حجت‌الاسلام رئیسی در نگاه مردم این است که باور دارند دولت از شرایط زندگی آنها اطلاع دارد. بیش از دو سوم افراد بیان داشته‌اند که دولت از وضعیت اقتصادی خانواده‌های ضعیف به‌خوبی اطلاع دارد و معتقدند که درد و محرومیت آنها را لمس می‌کند. در واقع اینگونه به‌نظر می‌رسد که مردم این دولت را از جنس خودشان می‌دانند و معتقدند اعضای آن شبیه به خودشان هستند و اینگونه نیست که پشت درب‌های بسته و بی‌اطلاع از هزینه‌ها و شرایط زندگی روزمره مردم تصمیم‌گیری کنند.

اهمیت به صدای مردم و رفتار محترمانه و گرم با آنها

یکی از محورهای مهم ادراک از عدالت و بالاخص عدالت رویه‌ای این است که مردم احساس کنند دولت به نظرات آنها توجه می‌کنند. نتایج پیمایش حاکی از آن بود که حدودی نیمی از مردم معتقدند دولت صدای آنها را می‌شنود و به نظرات آنها اهمیت می‌دهد و اینگونه نیست که هیچ ارتباطی بین دولت و مردم وجود نداشته باشد. حتی اگر نتایج تصمیمات تاثیر ملموسی بر زندگی آنها نداشته باشد، مردم اینگونه احساس می‌کنند که دولت در فرایندهای تصمیم‌گیری به نظرات آنها اهمیت می‌دهد. همچنین حدودا نیمی از افراد معتقدند هنگام مراجعه به سازمان‌های دولتی، با آنها رفتار محترمانه‌ای می‌شود.

همدل و همراه‌بودن در تصمیمات

یکی از محورهای ادراک از درست‌کاری دولت این تصور است که بین بخش‌های مختلف آن هماهنگی وجود دارد؛ به این معنا که بخش‌های مختلف دولت به دلایل مختلفی چون تردید، واهمه و یا مصمم‌نبودن یا یکدیگر اختلاف نظر ندارند و مدام تصمیمات خود را تغییر نمی‌دهد. در اینجا بیش از نیمی از مردم بیان داشته‌اند به اعتقاد آنها بین اعضای دولت هماهنگی وجود دارد و آنها هنگامی که می‌خواهند تصمیمات مهمی بگیرند با یکدیگر همدل و هم‌نظر هستند.

خیرخواه مردم

در مجموع و در میان ابعاد پنج‌گانه اعتماد که بالاتر ذکر آنها رفت، اصلی‌ترین ویژگی که از سوی مردم مورد تحسین واقع شده، خیرخواهی دولت برای آنهاست و افراد معتقدند حتی اگر دولت آنطور که باید عملکرد خوبی نداشته باشد و کشور با چالش‌ها و مشکلاتی دست و پنجه نرم کند، با این حال از شرایط آنها و مخصوصا اوضاع و احوال زندگی روزمره اقشار فقیر و ضعیف خبر دارد و مجموعا خیر آنها را می‌خواهد و در این مسیر تلاش می‌کند. همچنین یافته‌ها بیان کرده‌اند با افزایش سن، برداشت مردم از خیرخواهی دولت افزایش پیدا می‌کند.

نتایج اولیه جدیدترین پیمایش ملی اعتماد در کشور حاکی از آن است که حتی با وجود مشکلات اقتصادی و معیشتی و شکاف‌ها و نقص‌های متعددی که در موضوع اعتماد گروه‌های مختلف مردم در طی سالیان اخیر و در دولت‌های مختلف ایجاد شده است، کماکان مردم دولت شهید حجت‌الاسلام رئیسی را از جنس خودشان می‌دانند و معتقدند اعضای دولت آنها را درک می‌کنند، از حال و روز و زندگی روزمره‌ی آنها و به ویژه اقشار ضعیف‌تر و نیازمند خبر دارند و به‌دنبال خیر و صلاح آنها هستند؛ این موضوع سرمایه ارزشمند و بزرگی است که در شرایط بی‌اعتمادی گروه‌هایی از مردم به دولت و حاکمیت، می‌تواند برای انجام اصلاحات توسط دولت بعدی مورد استفاده قرار بگیرد.

این یادداشت با عنوان «مردمی و خیرخواه، نشانه‌هایی از بازگشت اعتماد به حکمرانی» در تاریخ 5 خرداد 1403 در سایت «خبرگزاری ایسنا» منتشر شده است.