ﻣﺴﺌله اﺧﺒﺎر ﺟﻌﻠﯽ از زﻣﺎن پدید آﯾﯽ رﺳﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ اما اﺷﺎعه اﯾﻦ اﺧﺒﺎر در سالهای اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ شبکههای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، منجر به افزایش چشمگیر ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن، سرعت و گستره این اطلاعات شده و از این رو ﻣﺸﮑﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ متعددی را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ. نمونه عینی آن انتشار و پذیرش اخبار نادرست در خصوص بیماری کرونا در چند سال اخیر بود که در موارد متعددی این اطلاعات غلط حتی افراد را به کام مرگ نشاند. بنا به ضرورت انکارناپذیر این موضوع به خصوص در مواقع حساس و بحرانی، مرکز بینش های رفتاری ایران از زمستان 1400 با هدف مواجهه عملیتر و مبتنی بر شواهد علمی با حداکثر تأثیر با این پدیده بحران آفرین، به تشکیل کارگروهی ویژه برای بررسی جامع و دقیق پژوهشها و اقدامات روانشناختی انجام شده در سطح بینالمللی برای مواجهه با اخبار جعلی در بخشهای مختلف، از پذیرش و انتشار تا پیشگیری و مقابله پرداخت.
در عصر پسا حقیقت ﮐﺎرﺑﺮان ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل و مداومی ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ که به شکل روزانه و ساعتبهساعت و حتی دقیقه بهدقیقه در حال تغییرند و بهراحتی بر هیجانات، ادراکات، نگرشها و رفتارهای مردم تأثیر مستقیم و سریع میگذارد.بهعنوانمثال در جنگ بین روسیه و اوکراین طی ماههای گذشته، اخبار جعلی و اطلاعات غلط دررابطهبا جنگ و ادامۀ آن شیوع زیادی پیدا کرد که بر ادراک مردم از وضعیت و همچنین مواجهۀ دولتها و طرفین جنگ تأثیر زیادی داشته است. همچنین از زمان ﺷﯿﻮع وﯾﺮوس ﮐﺮوﻧﺎ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن، اﺧﺒﺎر ﺟﻌﻠﯽ گستردهای ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ در موارد بسیاری به ضررهای عظیم و حتی مرگ افراد منجر شدند.موضوع اخبار جعلی و اطلاعات نادرست در این زمان به قدری مهم و برجسته شد که سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی از اصطلاح “اینفودمیک ” در طول همهگیری کووید-19 استفاده کردند. این اصطلاح از ترکیب دو واژۀ information و epidemic ایجاد شده و به انتشار سریع و گسترده اطلاعات نادرست در یک زمینه، درست مانند یک بیماری همهگانی اشاره دارد. میتوان گفت امروزه اخبار جعلی، اطلاعات غلط و اطلاعات گمراه کننده در همه جا و در همۀ حیطه ها اعم از سیاست، سلامت، امنیت، اقتصاد و… حضور دارند.با ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺷﺎعۀ اﺧﺒﺎر ﺟﻌﻠﯽ در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮده، اﯾﻦ سؤال ﻣﻄﺮح میشود ﮐﻪ اﺧﺒﺎر ﺟﻌﻠﯽ ﺗﺤﺖ ﭼﻪ مکانیزمهایی ﺷﮑﻞ میگیرند، پذیرفته میشوند و به اشتراک گذاشته میشوند. همچنین در سالهای اخیر ﺗﻼش ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ راهحلهای عملی ﺑﺮاي پیشگیری و مقابله با اﺧﺒﺎر ﺟﻌﻠﯽ، ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ بسیاری ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ بهگونهای که متخصصان رشتههای مختلفی به فراخور حوزه تخصصیشان به ارائۀ راهکارهای متنوعی برای پیشگیری و مقابله با اخبار جعلی پرداختهاند که از جملۀ آنها میتوان به استفاده از الگوریتمهای هوش مصنوعی برای شناسایی خودکار اخبار جعلی، افزایش سواد رسانهای، استفاده از سایتها و پلتفرمهای حقیقتیاب و موارد دیگر اشاره کرد که هر یک به نوبۀ خود برای مقابله با این اخبار و اطلاعات به موفقیتهایی دستیافتهاند.در این میان علوم رفتاری و به طور خاص روانشناسی، باتوجهبه موضوعش که شناخت و رفتار انسان است، اصلیترین حوزهای است که میتواند به ما بینشهایی علمی دررابطهبا پذیرش، اشتراکگذاری، پیشگیری و مقابله با اخبار جعلی بدهد و استفاده از ظرفیت علوم رفتاری و بینشهای رفتاری و به طور خاص روانشناسی اجتماعی و روانشناسی شناختی برای فهم عمیق این فرایند و به حداکثر رساندن تأثیر راهحلهای ارائه شده توسط حوزههای دیگر مثل هوش مصنوعی و ارتباطات و همچنین ارائه راهحلهای جدید، ضرورتی انکارناپذیر است به طوری که تیمهای بینشهای رفتاری مستقر در دولتها، مراکز جهانی، دانشگاهها و بخشهای خصوصی اقدام به ارائۀ استراتژیها و سیاستهای آگاه از علوم رفتاری باهدف پیشگیری و مقابله با اخبار جعلی کردهاند که طبق نتایج پژوهشها میتوانند به مقدار قابلتوجهی در پیشگیری و مقابله با اخبار جعلی مؤثر واقع شوند.در همین راستا، مرکز بینش های رفتاری ایران با هدف مواجه کارآمدتر، کمهزینهتر و مبتنی بر شواهد علمی با اخبار جعلی، از سال گذشته، اقدام به تشکیل کارگروهی تخصصی در این زمینه کرده است که در حال حاضر چند پروژه فعال نیز در دستور کار آن قرار دارد.