پدیده اخبار جعلی، در اثر گسترش استفاده از فضای مجازی و به عنوان یک بحران جهانی دولت‌ها را به چاره‌اندیشی دراین‌باره وادار نموده‌است (1). انتشار این اخبار غلط و گمراه کننده می‌تواند تهدیدی جدی برای افراد و جوامع به حساب بیاید (2) و صدمات شدید و جبران‌ناپذیری در موضوعات مختلف چون تهدید سلامت در موضوعات مربوط به کرونا، دو قطبی‌شدن جامعه و کاهش اعتماد به دولت ها وارد کند. در ایران با توجه به فراگیر شدن استفاده از شبکه های اجتماعی در سطح عموم جامعه طی سال‌های اخیر، مصرف اخبار جعلی و اطلاعات غلط رشد چشمگیری داشته و این پدیده تاثیر قابل توجه و انکارناپذیری بر ادراک مردم از شرایط، میزان رضایتمندی، اعتماد و امید عمومی آن ها داشته است.

با توجه به اینکه مخاطب اخبار جعلی عموم مردم هستند، مواجهۀ موثر با این بحران چه در سطح پیشگیری (پیش از انتشار) و چه در سطح مقابله (پس از انتشار) نیازمند شناخت عوامل روان‌شناختی موثر در پذیرش و اشتراک‌گذاری این اخبار است و اساسا بدون شناخت این فرایندها نمی‌توان رویکردی کارآمد و موثر برای مقابله با آن‌ها ‌‌اتخاذ کرد (3). دانشمندان علوم رفتاری در چند سال اخیر به بررسی این عوامل پرداخته و به راهبردهایی علمی و کارآمد دست یافته‌اند که می‌توان جهت پیشگیری و مقابله با اخبار جعلی به شکل عملیاتی از آن ها بهره برد. در این راستا، علوم رفتاری و روان‌شناختی در سال‌های اخیر مورد توجه و استقبال نهادهای دانشگاهی و دستگاه‌های اجرایی قرار گرفته‌اند. بهره‌گیری از این یافته‌ها در مقابله با اخبار جعلی از اهمیت شایانی برخوردار است، زیرا بدون فهم عمیق از چگونگی پذیرش و انتشار این اخبار، تلاش‌ها برای مقابله با آن می‌تواند اثر عکس داشته باشد.

پروژه حاضر در پاییز و زمستان سال 1401 به سفارش خبرگزاری فارس انجام گرفت و تلاش شد تا با ارائه درک و بینشی روان‌شناختی نسبت به پدیده اخبار غلط و به‌کارگیری موثرترین و بروزترین یافته‌های موجود در این حوزه، ضمن بیان هفت راهبرد پیشگیری و ده راهبرد مقابله با اخبار جعلی، دستورالعمل و نقشه‌ای جامع برا‌ی مقابله با این اخبار، با نگاه به فعالیت اشخاص و دستگاه‌های رسانه‌ای به ویژه خبرگزاری‌ها، ارائه دهد.

برای دریافت خلاصه پروژه می‌توانید از قسمت بالای صفحه اقدام کنید.

(1) Lewandowsky, S., Cook, J., Ecker, U. K. H., Albarracín, D., Amazeen, M. A., Kendeou, P., Lombardi, D., Newman, E. J., Pennycook, G., Porter, E. Rand, D. G., Rapp, D. N., Reifler, J., Roozenbeek, J., Schmid, P., Seifert, C. M., Sinatra, G. M., Swire-Thompson, B., van der Linden, S., Vraga, E. K., Wood, T. J., Zaragoza, M. S. (2020). The Debunking Handbook 2020. Retrieved from https://sks.to/db2020. DOI:10.17910/b7.1182

(2) Lewandowsky, S., Ecker, U. K., & Cook, J. (2017). Beyond misinformation: Understanding and coping with the “post-truth” era. Journal of applied research in memory and cognition, 6(4), 353-369.‏

(3) van der Linden, S. (2022). Misinformation: susceptibility, spread, and interventions to immunize the public. Nature Medicine, 1-8.